Czy wiedziałeś, że rawska wąskotorówka należy do jednych z najdłuższych, funkcjonujących tego typu kolei w Polsce? Albo że przewiozła ona w tym roku blisko 20 tys. turystów? Czy możemy liczyć, że wrócą regularne, osobowe kursy kolejki? O tym rozmawiamy z Adamem Wawrzyniakiem – prezesem Fundacji Polskich Kolei Wąskotorowych.

KochamRawe.pl: Latem tego roku odbywały się przejazdy turystyczne przez powiat rawski – niestety były to dość pechowe przejazdy. Czy już wiadomo, dlaczego do tych zdarzeń drogowych doszło?

Adam Wawrzyniak: Tak, w tym roku mieliśmy aż 3 zdarzenia z pojazdami drogowymi, dwa na terenie powiatu rawskiego (w Kaleniu przy przystanku Podskarbice i w Kazimierzowie przy przystanku Regnów) i jedno na terenie powiatu brzezińskiego (w Rogowie). W każdym z nich zawinili kierujący pojazdami drogowymi.

Pierwsze zdarzenie, najpoważniejsze w skutkach, miało miejsce w Rogowie. Tam samochód ciężarowy wjechał w bok pociągu pasażerskiego przejeżdżającego przez skrzyżowanie z drogą krajową nr 72. Kierujący zeznał, że za późno rozpoczął hamowanie. Co więcej, podczas badania alkomatem na miejscu wykryto, że kierowca był w stanie po spożyciu alkoholu. W efekcie uszkodzeniu uległ wagon bagażowo-pocztowy i wagon pasażerski oraz zupełnie zniszczona została kabina kierowcy samochodu ciężarowego. Kierujący samochodem ciężarowym doznał powierzchownych obrażeń.

Drugie zdarzenie miało miejsce w miejscowości Kazimierzów, nieopodal przystanku kolejowego Regnów. Kierujący ciągnikiem rolniczym podczas prac w sadzie wjechał w skrajnię kolejową przed nadjeżdżający pociąg. W efekcie ciągnik uległ całkowitemu zniszczeniu a kierujący doznał obrażeń. Od strony taboru kolejowego zaistniały tylko drobniejsze uszkodzenia. Co istotne, ten sam kierujący przywiózł wcześniej osoby ze swojej rodziny na pociąg na stację kolejową, więc miał pełną świadomość, że pociągi tego dnia kursują.

Trzecie zdarzenie w Kaleniu, przed przystankiem kolejowym Podskarbice, polegało na uderzeniu samochodu osobowego w bok będącego już na przejeździe kolejowym pociągu pasażerskiego. Kierująca samochodem zeznała, że widziała pociąg. Nie potrafiła wyjaśnić jak doszło do tego, że samochód nie został zatrzymany w bezpiecznym miejscu. Zniszczeniu uległ przód samochodu osobowego. Po stronie taboru kolejowego odnotowaliśmy tylko drobniejsze zadrapania.

Co istotne, w każdym z tych przypadków nie ucierpiał żaden pasażer naszych pociągów. W pierwszym i trzecim przypadku kierujący pochodzili spoza regionu, więc pora i częstotliwość kursowania nie miały żadnego znaczenia. W drugim przypadku kierujący wiedział o kursowaniu pociągów. Niestety wszystkie te okoliczności wskazują, że do kolizji doprowadziła nieostrożność kierujących pojazdami drogowymi. Nie dotyczy to tylko naszej kolei. W tym roku na sieci normalnotorowej w tym samym czasie odnotowano wiele podobnych zdarzeń. Pociągi, niezależnie od tego czy normalno- czy wąskotorowe, mają bardzo dużą masę i długą drogę hamowania. Dlatego należy im ustępować pierwszeństwa. Skrzyżowanie drogi kolejowej z samochodową to takie samo skrzyżowanie jak w przypadku dwóch dróg samochodowych, przy czym ta kolejowa ma zawsze pierwszeństwo. Warto więc regularnie podejmować tę tematykę w dyskusji publicznej i podczas szkoleń kierowców.

Jak pod względem ruchu turystycznego wyglądał rok 2022 w przypadku Kolei Wąskotorowej Rogów-Rawa-Biała?

Nasze pociągi przewiozły w roku 2022 łącznie 18 430 pasażerów. To więcej niż w ubiegłym 2021 roku, w którym przewieźliśmy ponad 17,5 tys. pasażerów, ale jeszcze daleko do rekordu z 2018 roku, gdy przewieźliśmy ponad 25 tys. pasażerów. Wciąż nadrabiamy zaległości po pandemii, jak wszyscy pozostali przewoźnicy kolejowi. W tym roku uruchamialiśmy pociągi pasażerskie na dwóch trasach: Rogów Osobowy Wąsk. – Jeżów oraz Rawa Mazowiecka – Biała Rawska. Ostatnie pociągi pasażerskie kursowały w dniu 4 grudnia br., były to specjalne “pociągi mikołajkowe”. Odcinek między Jeżowem a Rawą Mazowiecką wciąż jest dostępny wyłącznie tylko dla pociągów technicznych i przesyłów próżnych składów. Mamy nadzieję, że w nadchodzących latach się to zmieni, bo chętnych na przejazd całą trasą jest coraz więcej.

Widzimy wąskotorówkę, ale nie widzimy renowacji i inwestycji realizowanych przez fundację. Jakie projekty realizowaliście w 2022 roku?

Z projektów najpoważniejszych na pewno należy wymienić kontynuację projektu parowozowego. Pandemia i wojna w Ukrainie znaczącą utrudniły jego realizację, ponieważ wpłynęły na funkcjonowanie wytwórców surowców i materiałów oraz przedsiębiorstw handlowych. Istotnie ograniczyły funkcjonowanie łańcuchów dostaw. To wszystko sprawiło, że na rynku przestały być dostępne specjalne stale jakościowe wykorzystywane przy remontach kotłów parowych. W drugiej połowie tego roku sytuacja uległa już widocznej poprawie. Prace przy kotle parowozu zmierzają ku końcowi i planujemy, że pierwsze pociągi parowe wyruszą na trasę naszej kolei już w przyszłym roku. Ten projekt realizowany jest ze środków budżetu państwa przy dodatkowym wsparciu Powiatu Rawskiego i Gminy Rogów. To największy projekt realizowany na naszej kolei od ponad 20 lat.

Ponadto z bardzo istotnych przedsięwzięć należy wymienić prace prowadzone ze środków Województwa Łódzkiego, mające na celu zatrzymanie degradacji majątku kolei. W ich zakres wchodzi wymiana kolejnych 1 200 szt. podkładów kolejowych na odcinku między Rogowem Osobowym Wąsk. a Jeżowem, co pozwoli na podtrzymanie ruchu pociągów pasażerskich. Ponadto w ramach tych samych środków realizowane są naprawy dachów na kilku budynkach zaplecza technicznego w Rogowie. Gdyby nie wsparcie finansowe Marszałka Województwa zapewne kolej dziś już by nie kursowała. Nie bez znaczenia jest tu także zaangażowanie Powiatu Rawskiego, z którym wspólnie, jako fundacja, organizujemy najpilniejsze prace finansowane ze środków Województwa Łódzkiego.

Ponadto realizujemy w warsztatach w Rogowie naprawę rewizyjną lokomotywy Lxd2-265 oraz naprawę główną wagonu pasażerskiego (letniego) Bxi 1352. Materiały do tych prac remontowych są finansowane wyłącznie z wpływów z biletów, a same prace są prowadzone wyłącznie siłami wolontariuszy co sprawia, że realizowane są głównie w soboty i niedziele, a to niestety przekłada się na czas ich finalizacji. Ich realizację przerwała kolizja na przejeździe kolejowym w Rogowie, w której uszkodzeniu uległy dwa wagony. Pierwszy z nich – pasażerski Bxhpi 1685 – remontowaliśmy przez 5,5 miesiąca. Wrócił on do ruchu z dniem 1 grudnia br. Drugi – bagażowo-pocztowy Fxh 4080 – wciąż czeka na finalizację naprawy. Na czas remontu tych dwóch uszkodzonych wagonów planowe prace naprawcze przy lokomotywie i wagonie letnim niestety znacząco zwolniły. Nie jesteśmy w stanie zlecić ich nikomu, bo nie mamy na to pieniędzy. Wszystko robimy społecznie własnymi siłami.

W myśl zasady „cudze chwalicie – swego nie znacie” wielu mieszkańców ziemi rawskiej nie ma świadomości, jak ciekawym zabytkiem jest nasza kolej wąskotorowa. Co świadczy o jej wyjątkowości?

Przede wszystkim jej unikatowość na skalę województwa i całego kraju. Obecnie w Łódzkiem to ostatnia czynna kolej wąskotorowa. Mimo że dziś w dość okrojonym zakresie, to funkcjonuje niemal nieprzerwanie od 107 lat! W całej Polsce zostało jeszcze kilkanaście kolei wąskotorowych, ale nasza ma najdłuższą zachowaną i niemal niezmienioną od lat 20. XX w. trasę. Na stacji w Rogowie mamy drugą co do wielkości kolekcję historycznego taboru. Przegania nas w tym zakresie tyko państwowe muzeum kolejnictwa w Warszawie. To przekrój rozmaitych pojazdów kolejowych produkowanych od lat 90. XIX wieku do 1989 r. W skład tych zbiorów wchodzą wszystkie rodzaje pojazdów od lokomotyw parowych i spalinowych poprzez różne wagony pasażerskie i towarowe, na 3 kolejowych pługach odśnieżnych kończąc. Większość pasażerów naszych pociągów to osoby niemieszkające przy trasie kolei, co jest chyba najlepszą ilustracją zasady “cudze chwalicie, swego nie znacie”. Oczywiście dziś nasza kolej potrzebuje poważnej rewitalizacji. I o tym nie trzeba już chyba nikogo przekonywać. Zarówno władze Województwa Łódzkiego jak i Powiatu Rawskiego czynią rozmaite starania, by poprawić stan naszej kolei. Obecne działania samorządów cieszą tym bardziej, że pokazują, że prowadzone przez naszą fundację społecznie od ponad 20 lat starania, nie poszły na marne. Historyczna kolej przetrwała największy kryzys, będąc nadal czynna, a przed nią potencjalny rozwój, podobnie jak to już od dziesiątków lat dzieje się w innych krajach Europy. Każdy chce mieszkać w regionie, który ma w sobie coś wyjątkowego i czym można się pochwalić na zewnątrz. My takie coś mamy, musimy to tylko teraz dobrze wykorzystać.

Czy jest szansa, aby ruch turystyczny odbywał się regularnie? Aby nasz powiat odwiedzało więcej turystów? A może jest szansa, aby kolej wróciła na tory jako istotny element transportu publicznego, dowożąc mieszkańców powiatu rawskiego do pracy i szkoły?

Jest nie tylko szansa, ale są także możliwości.

Po pierwsze Marszałek Województwa Łódzkiego zlecił wykonanie prac studialnych, które prowadzone są przez międzynarodową firmę Multiconsult, realizującą duże projekty kolejowe. Prace trwają od sierpnia tego roku a czas na ich realizację wynosi 12 miesięcy. Od wyników tego opracowania będą zależały kolejne kroki.

Po drugie, transport kolejowy przeżywa obecnie renesans, a Unia Europejska stawia najwyższy priorytet na rewitalizację kolei jako efektywnego i ekologicznego środka transportu i to niezależnie od prześwitu toru.

Pokolenie obecnych 30- czy 40-latków z Rawy Mazowieckiej, Białej Rawskiej i innych miejscowości przy trasie, zapewne nie pamięta codziennych pociągów pasażerskich i towarowych na naszej kolei. Ostatnie połączenia rozkładowe realizowane jeszcze przez PKP zostały zawieszone w 2001 r.

Jednak w innych krajach wygląda to zupełnie inaczej. Koleje wąskotorowe o rozstawie toru takim samym lub podobnym jak nasza (750 mm) codziennie, szybko i wygodnie wożą tysiące pasażerów do pracy i szkoły. W weekendy na trasy wyjeżdżają dodatkowe, wolniejsze pociągi turystyczne, prowadzone parowozami z historycznymi wagonami.

Tabor używany do połączeń codziennych jest modernizowany bądź wymieniany na nowy. Ten używany kupują koleje wąskotorowe z innych krajów. Np. używane, 30-letnie zespoły trakcyjne z kolei Waldenburgerbahn w Szwajcarii zakupiła ostatnio Čiernohronskáželeznica ze Słowacji przygotowując się do wznowienia ruchu planowego.

Kilka austriackich kolei wąskotorowych podpisało w ostatnich latach umowy na dostawy nowoczesnego taboru do obsługi ruchu codziennego (m.in. Murtalbahn czy Zillertalbahn), który zastąpi pojazdy kursujące dzisiaj.

Zmodernizowane koleje wąskotorowe z powodzeniem zapewniają regularny, wygodny i pewny transport publiczny w różnych regionach Europy i na podobnych zasadach jest to możliwe także u nas.