Rawa Mazowiecka to jedno z najstarszych miast w Polsce, a na pewno na Mazowszu. Pierwsze plemiona osiedlały się na tutejszych ziemiach już w epoce kamienia. Najwspanialszym znakiem dawnej świetności miasta są ruiny gotyckiego zamku, wybudowanego prawdopodobnie w okresie władania Mazowszem Kazimierza Wielkiego.

Najstarsze ślady osadnictwa z terenu Rawskiego pochodzą z końca fazy starszego okresu epoki kamienia (mezolitu) czyli mniej więcej od około 10000 do około 4500 lat p.n.e.

Osadnictwo skupiało się nad brzegami rzek, głównie na wydmach piaszczystych pozostałych po cofającym się lodowcu. Plemiona te zajmowały się łowiectwem i zbieractwem.

W epoce brązu (1700-650r. p.n.e.) tereny te były również zamieszkałe, o czym świadczy min. brązowy skarb znaleziony w Rawie w 1948r. podczas budowy Liceum Ogólnokształcącego.

Pierwsze wzmianki o Rawie pojawiają się w dokumencie księżnej sandomierskiej Grzymisławy wydanym w Sharszewie dnia 12 maja 1228 roku. Wśród światków dokumentu podany jest także Bogusław z Rawy.

Kolejna wzmianka pochodzi z 7 kwietnia 1249 roku. W dokumencie wydanym w Białotargu przez Siemowita I.

Jeszcze w 1298 roku Rawa podlega jurysdykcji kasztelana bielskiego , jednak już w 1313r. pojawia się kasztelan Rawski – Przemysław, a z 1317r. pochodzi pierwszy dokument wystawiony w Rawie przez Siemowita II.

O dużym znaczeniu Rawy za panowania Siemowita II może świadczyć istnienie w 1321 roku kościoła parafialnego, a w 1334 istniała już w naszym mieście również szkoła.
3 września 1321 roku w Rawie spotkali się biskup gnieźnieński Janisław z biskupem poznańskim Domaratem w celu ustalenia spornych granic między diecezjami.
Z dokumentów wystawionego 14 lutego1350 roku przez Siemowita III wynika, że Rawa była już miastem na prawie Chełmińskim, natomiast miastem Rawa była na pewno już 15 lutego 1374 roku.

Po śmierci Siemowita II Księstwo Rawskie otrzymał jego bratanek Siemowit III, który wyraźnie faworyzował Rawę o czym świadczy dokument z 19 maja 1350 roku pod którym wbrew regułą umieścił tytuł Rawski nad Czeskim.

W 1350 roku ( jak podaje Jan Długosz) król Kazimierz Wielki zajął Mazowsze.
W 1383 roku, za czasów panowania Siemowita IV Mazowsze wraz z Rawę zostało zniszczone przez wojska korony i węgierskie. W tym to okresie przestał istnieć gród na Anielskiej Górze. Po śmierci ostatniego z książąt zachodnio – mazowieckich, Władysława II, w 1462 roku księstwo rawskie zostało wcielone do korony, a Rawa spadła do rangi stolicy województwa.

Do korony książęcej pretendowała Katarzyna, córka Siemowita V, wdowa po Michale Zygmuntowiczu. Objęciu przez nią władzy sprzeciwiał się starosta rawski – grot z Nowego Miasta. Katarzyna postanowiła zbrojne zdobyć twierdzę, jednak na wyraźne żądanie Króla w marcu 1462r. opuściła Rawę wraz z wojskiem.

W 1496 roku wyznaczono Rawę na miejsce zjazdów sejmików ziemskich. W 1562 roku sejm w Piotrkowie ustalił w Rawie siedzibę Komisji Skarbowej dla Kwarcianego Wojska (tzw. Skarb Kwarciany, który początkowo planowano umieścić w klasztorze cystersów w Sulejowie).

W 1613 roku bp. Paweł Wołucki sprowadził do Rawy Jezuitów i wraz z braćmi ufundował im kościół, klasztor i kolegium. We wrześniu 1655 roku Szwedzi ponownie niszczą Rawę. Przemarsz wojsk oraz działania wojenne doprowadziły do ruiny miasta. Po okresie ” potopu szwedzkiego” życie powoli wracało w mury miasta, jednakże już w 1702 roku. Szwedzi zajęli Rawę.

W roku 1793 Rawa trafiła w ręce Prusaków i przestała być stolicą województwa. Panowanie pruskie trwało do 1806 roku, kiedy to wojska napoleońskie zajmują Rawę.

Od 1807 roku Rawa wchodzi w skład Księstwa Warszawskiego. Po jego upadku staje się częścią Królestwa Polskiego, w czasie gdy Rawa przeżywa ponowne lata świetności.

W 1822 roku zostaje wybudowano ratusz, założono park miejski, oświetlono i wybrukowano ulice. Dawny kościół św. Ducha został w 1823 roku przekazany został gminie ewangelicko – augsburskiej.

Powstanie styczniowe przyniosło dla Rawy prawdziwą katastrofę. Po zakończeniu walk wielu Rawian zostało skazanych, nastąpiła kasata zakonu augustianów, a rozwijające się do tej pory zakłady podupadały.

W czasie I wojny światowej miasto prawie kompletnie zostało zrujnowane. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości 11 listopada 1918 roku nastąpiła powolna odbudowa miasta.

W 1924 roku miasto Rawa zostało przemianowane na Rawa Mazowiecka.
W 1931 roku przez Rawę przechodzi tzw. “Marsz Głodnych”, a w roku 1935 z udziałem kardynała Krakowskiego odbył się kongres eucharystyczny, na który przybyło około 50 tys. osób.

W okresie II wojny światowej istniały w Rawie obozy jenieckie, a także dwa getta dla ludności żydowskiej, w których w maju 1941 roku przebywało 3360 Żydów.
16 stycznia 1945 roku miasto zostało zbombardowane przez samoloty radzieckie, zniszczonych zostało ok. 60% budynków, a ponad 2 tys. mieszkańców zginęło.

W maju 1958 roku miasto nawiedził potężny huragan.

Od 1 stycznia 1999 roku Rawa Mazowiecka ponownie została miastem powiatowym.

Wykorzystano materiały: “Notatniki rawskie”, Ryszard Poradowski “Rawa Mazowiecka i Okolice”, Stanisław Zajączkowski “Powiat Rawski zarys dziejów do końca 1973 roku”, Aleksander Świerzawski “Mazowsze i Ruś Czerwona w wiekach średnich”.