W maju w Muzeum Ziemi Rawskiej miało miejsce wydarzenie o ważnym dla Rawy znaczeniu. Na zaproszenie zarządcy muzeum – Marcina Broniarczyka z gościnną prelekcją wystąpił wykładowca Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych U WM w Olsztynie, przedstawiciel Polskiego Towarzystwa Historycznego w tym mieście dr hab. Andrzej Korytko.

Wykład poświęcony został postaci ważnej dla rawian , dotyczył Jana Chryzostoma Paska – pamiętnikarza urodzonego, najprawdopodobniej, na ziemi rawskiej. Doceniając jego zasługi dla polskiej literatury pamiętnikarskiej oraz jego rawskie pochodzenie prelegent przygotował obszerną informację na temat życia i pisarskiej działalności Paska. Wykład nosił tytuł : ” Jan Chryzostom Pasek – żołnierz, pamiętnikarz, syn ziemi rawskiej”. Wydarzenie zgromadziło znaczną ilość słuchaczy.
Pochodzenie i miejsce narodzin pamiętnikarza.

Nieznany jest bliżej okres dzieciństwa i młodości Paska, wiadomo jednak na pewno, że nauki pobierał w kolegium jezuickim w Rawie Mazowieckiej. Jego ojciec Marcin Pasek dzierżawił wsie w ziemi rawskiej. Jan Chryzostom urodził się ok r. 1636 i pochodził z rodu Pasków z Gosławic herbu Doliwa. Nie jest jednak jednoznacznie wiadomo, czy Pasek urodził się w Gosławicach, czy w Węgrzynowicach niedaleko Rawy – źródła nie są zgodne w tej kwestii. Przyjęło się jednak uważać za miejsce jego narodzin dworek w Węgrzynowicach, którą to wieś dzierżawił wówczas ojciec Jana Chryzostoma.

Sprawy domowe

W roku 1667 , po zakończeniu służby wojskowej, Jan ożenił się z Anną z Remiszowskich spod Krakowa, zajmował się pracą na własnym folwarku i dzierżawił kolejne wsie : Olszówkę, Miławczyce, Magierową, Górną Wolę, Niedzielisko w regionie włodzisławskim, skąd pochodziła jego żona . Ślub odbył się w kościele pw. św. Jakuba w Mieronicach. Anna była wdową i posiadała już sześcioro swoich dzieci. Pasek nigdy nie dochował się swojego potomka , choć było to jego wielkie marzenie.
Lubił życie towarzyskie, był niepospolitym gawędziarzem i komentatorem wydarzeń, jednak trochę krewki charakter powodował ciągłe scysje i nieporozumienia z sąsiadami kończące się czasem zbrojnymi najazdami. Sprawy sądowe nie schodziły z wokandy krakowskich sądów. Zachowały się tylko dokumenty sądowe , nie ma interpretacji spraw osoby zainteresowanej, czyli Paska. Nie znamy zatem obiektywnej , wypośrodkowanej oceny zdarzeń.

Szlak żołnierski

Zajmowały go jednak bardzo publiczne sprawy kraju i troskał się o jego losy : uczestniczył w elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego , obradach sejmu, konfederacji szlachty koronnej, marszałkował nawet sejmikowi podsejmowemu rawskiemu, walczył po stronie królewskiej z rokoszami Jerzego Lubomirskiego, w bitwie pod Mątwami, wziął udział w wyprawie Jana Kazimierza na Moskwę. W dobie potopu brał udział w walkach z Jerzym II Rakoczym, przez północne Niemcy wyprawił się do Danii ,zdobywał wyspę Alsen i zamek w Kołyndze. Służył w dywizji Stefana Czarnieckiego.

Od 1656 r. brał udział w wielu bitwach w Polsce: pod Gołębiem, pod Warką, pod Kleckiem (Gnieznem), pod Warszawą, pod Trzemesznem koło Rawy Mazowieckiej. Zmarł w kraju w roku 1701.

Jaki zatem był Jan Chryzostom Pasek?

Porywczy, impulsywny, skory do bójek i awantur – jak większość ówczesnej szlachty. Jednocześnie wywiązywał się przykładnie z obowiązków gospodarza i głowy rodziny, stawał w obronie interesów ojczyzny i jej wolności i tutaj nie pozwalał sobie na żadną ujmę na honorze.

Piastował nieduże stanowiska, ale godnie wykonywał swe obowiązki – był komornikiem rawskim, krakowskim, marszałkiem sejmikowym , ambitnym wykonawcą zleconych powinności. Szanował osiągnięcia swych przodków, tradycje i szczerze przestrzegał zasad religijnych.

Pamiętniki

Pasek był niezwykłym gawędziarzem , barwne opisy obserwowanych sytuacji i wydarzeń uwiecznił w swoich , do dziś cieszących się niesłabnącym zainteresowaniem, słynnych “Pamiętnikach”. Przedstawia w nich koleje swoich losów : przygód wojennych (1655 – 1666) i życie ziemiańskie (1667 – 1688). Znamy jednak tylko niepełną wersję pamiętników ; nie zachował się początek i koniec, są też luki wewnątrz tekstu.

Niezwykle bogata jest zawartość historyczna tych zapisków. Pasek po kronikarsku wręcz relacjonuje czasy , w których przyszło mu żyć i działać. Obok relacji historycznych przedstawia również siebie jako świadka i uczestnika wydarzeń. Kilkakrotnie wspomina wydarzenia w pobliżu lub w Rawie , naszym mieście.
Szczególne miejsce w jego zapiskach zajmuje słynna wydra o niepospolitym imieniu Robak. Pasek był bardzo przywiązany do zwierzątka , a Robak nie odstępował swego pana nawet na krok. Pamiętnikarz zabierał zwierzę nawet w swoje podróże. Pech chciał, że sława Robaka dotarła do króla Jana III, który zapragnął mieć tę wydrę u siebie w Wilanowie. Z bólem serca Pasek oddał ulubieńca, ale król niedługo cieszył się z tego nabytku. Robak uciekł na pola i zginął z ręki przypadkowo przechodzącego dragona.

Sława wydry i ewenement jej przyjaźni z Paskiem funkcjonują jednak do dziś .
Postać Jana Chryzostoma Paska poznana z jego relacji w “Pamiętnikach” i z relacji historyków jawi się współczesnemu odbiorcy literatury jako osoba wielkich zasług dla pamiętnikarstwa polskiego i , mimo jego przywar i awanturnictwa, zasługuje na wyrazy wielkiego uznania. Na “Pamiętnikach ” Paska opierał się przecież sam Henryk Sienkiewicz tworząc swoje wielkie dzieła. Do dziś zapiski Paska mają cenną wartość historyczną i są unikatem w literaturze pamiętnikarskiej.

Pomnik Paska w Rawie Mazowieckiej

Od kilku, a może i nawet kilkunastu lat toczy się w naszym mieście dyskusja na temat ufundowania i wystawienia pomnika Paskowi – jako synowi ziemi rawskiej, którym niewątpliwie jest. Były już konkretne projekty, istnieje nawet model w kształcie ławeczki z siedzącym na niej Pamiętnikarzem, z nieodstępną wydrą u stóp. Szeroką relację z działań na rzecz pomnika przedstawił obecny na spotkaniu wielki propagator i orędownik zasług Paska dla naszego miasta i kraju prof. Eugeniusz Walczuk. – Wydań “Pamiętników ” Paska jest już 86, ja dysponuję wszystkimi, zorganizowałem wystawę w Rawie z moich prywatnych zbiorów , upowszechniam wiedzę o Pasku, starania o wystawienie mu pomnika sięgają jeszcze czasów Józefa Uchmana, kiedy to zrodził się pomysł uhonorowania pamiętnikarza, jako nam bliskiego rodaka, mieszkańca ziemi rawskiej. Pomnik miałby stanąć przed ówczesnym kolegium jezuickim , dzisiejszym Kościele PW NMP. – Dobrze, gdyby tak się stało – dodaje z nadzieją profesor.

Do idei pomnika Paska odniósł się również sam prelegent, dr hab. Andrzej Korytko – Cieszę się, że mogę przebywać na ziemi , po której stąpał Jan Chryzostom Pasek. Przedstawiłem sylwetkę pamiętnikarza w oparciu o jego “Pamiętniki” i atrybuty postaci przedstawione przez M.T. Cycerona .Te pamiętniki to niewątpliwie dzieło o cennej wartości zarówno historycznej jak i literackiej. Choć dziś mamy wiele literatury pamiętnikarskiej , to nikt nie pisze z taką swadą jak Pasek. Jego pomnik w Rawie byłby zasłużoną pamiątką dla jego zasług zarówno literackich jak i żołnierskich.

Uczestnicy spotkania o pomniku

Dr hab. Andrzej Korytko : – Powinniśmy funkcjonować przy swoich symbolach, a Pasek niewątpliwie jest symbolem ziemi rawskiej ,jego pomnik jak najbardziej powinien w Rawie być ufundowany.

Prof. Eugeniusz Walczuk : – Będą nadal czynione starania , być może w pewnym momencie…

Marcin Broniarczyk, zarządca Muzeum Ziemi Rawskiej: – Widziałem model ławeczki Paska, popieram realizację projektu, bo jest to postać związana z ziemią rawską, na pewno uczył się w kolegium jezuickim w Rawie, pochodzi z naszych stron.
Elżbieta Górska, prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Rawskiej : – Popieram inicjatywę, oby skutecznie udało się ją zrealizować.

Zbigniew Ciołek, rawianin mieszkający w Warszawie:- Choć dokładnie nie jest wiadome pochodzenie Paska, to jestem za, jednakże w pierwszej kolejności należałoby postawić pomnik księciu Siemowitowi.

Zbigniew Piotrowski, kolekcjoner znaczków, monet, widokówek z Żelechlinka: – Zdecydowanie jestem za, bo w Rawie nie ma pomników. Dobrze, gdyby utworzyło się jakieś forum i zbierało pieniądze na ten cel. Da się, ale od zbiórki funduszy trzeba jednak zacząć.

Podsumowanie

Wspaniały wykład dr hab. Andrzeja Korytko na pewno przyczyni się do popularyzacji postaci i zasług Paska , przybliży i naświetli bliżej motywy starań o pomnik dla pamiętnikarza w Rawie. Byłby to niewątpliwy symbol naszej ziemi i, co tu ukrywać, niezaprzeczalna atrakcja turystyczna.

Barbara Kalinowska
(źródło wiadomości o J. Ch. Pasku – wykład dr Korytko)